Την ώρα που Ντόναλντ Τραμπ επιμένει να αμφισβητεί την ίδια την ύπαρξη της κλιματικής αλλαγής προτάσσοντας την εξόρυξη και χρήση ορυκτών καυσίμων με το… χαριτωμένο «drill, baby, drill», όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι ο πλανήτης βρίσκεται στο κόκκινο αδιαφορώντας για τις καινοφανείς θεωρίες του Αμερικανού προέδρου.

Αρκεί να αναφερθεί ότι, με βάση τις πρόσφατες εκθέσεις, περίπου το 95% της Γης έχει αλλοιωθεί από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, 1 εκατομμύριο είδη φυτών και ζώων απειλούνται με εξαφάνιση, η χρήση ορυκτών καυσίμων όσο και οι εκπομπές ρύπων αυξάνονται, ενώ πάνω από 2 δισεκατομμύρια τόνοι οικιακών απορριμμάτων παράγονται ετησίως, αριθμός που προβλέπεται να φτάσει στα 4 δισεκατομμύρια τόνους έως το 2050.

Όταν η Γη, που κινδυνεύει να εξελιχθεί σε απέραντο σκουπιδότοπο, βρίσκεται στο έλεος ακραίων καιρικών φαινομένων και η μεγάλη οικονομική και στρατιωτική υπερδύναμη σφυρίζει αδιάφορα, τότε κάτι πάει στραβά.

Σύγκρουση δύο κόσμων

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι με ορόσημο την επανεκλογή Τραμπ υπάρχει πλέον η σύγκρουση δύο ακραία αντίθετων κόσμων. Από τη μια αυτού που κυριαρχείται από τις αγωνίες όσων συνειδητοποιούν ότι οδεύουμε με σταθερό βηματισμό προς την καταστροφή και εκφράζεται κυρίως μέσω του ΟΗΕ και από την άλλη εκείνου που πρεσβεύουν ο Αμερικανός πρόεδρος και η στενή ομάδα του, απηχώντας ουσιαστικά τα συμφέροντα ενός μεγάλου τμήματος του παραδοσιακού κεφαλαίου, όπως είναι το πανίσχυρο σύμπλεγμα των παραγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου.

Μέσα στο ντελίριο επιστροφής σε ένα σκοτεινό παρελθόν, το ξήλωμα της σημαντικής προόδου που είχε συντελεστεί επί Μπάιντεν, όσον αφορά τη συμμετοχή της Αμερικής στο παγκόσμιο άρμα της πράσινης μετάβασης, λειτουργεί ασφαλώς ως ανασχετικός παράγοντας για τις διεθνείς προσπάθειες προστασίας του περιβάλλοντος.

Γιατί όσο κι αν η Ευρωπαϊκή Ενωση και άλλοι συνασπισμοί ή μεμονωμένα κράτη παραμένουν προσηλωμένα στον στόχο της σταδιακής απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα, της ενίσχυσης των ΑΠΕ και του net zero, μια Αμερική του «drill, baby, drill» ναρκοθετεί αυτή την προοπτική.

Την πρώτη μέρα της επανόδου του στην προεδρία ο Τραμπ διέταξε την αποχώρηση των ΗΠΑ από τη Συμφωνία των Παρισίων, κήρυξε εθνική ενεργειακή κατάσταση έκτακτης ανάγκης και δεσμεύτηκε για αύξηση της εξόρυξης ορυκτών καυσίμων.

Ο πλανήτης στο κόκκινο

Όλα αυτά όταν η κλιματική κρίση δείχνει τα δόντια της με τεράστιες καταστροφές, από τη Θεσσαλία με τον «Daniel» μέχρι τη Βαλένθια και το κατεστραμμένο από τις… χειμερινές πυρκαγιές Λος Αντζελες.

Και όσο ο πλανήτης υπερθερμαίνεται, τα σύνθετα καιρικά φαινόμενα πρόκειται να προκαλούν ακόμη μεγαλύτερο όλεθρο. Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε πέρυσι στο «Nature» προέβλεψε ότι οι κλιματικές ζημιές θα μπορούσαν να κοστίσουν στην παγκόσμια οικονομία 38 τρισ. δολάρια ετησίως μέχρι τα μέσα του αιώνα.

Μάλιστα, σύμφωνα με τους ειδικούς, οι πυρκαγιές στο Λος Αντζελες απεικονίζουν έντονα τον κίνδυνο πολλαπλών καιρικών φαινομένων που οδηγούν σε μεγαλύτερη καταστροφή: η Πολιτεία έζησε δύο χειμώνες άφθονων βροχών που επέτρεψαν την έντονη ανάπτυξη βλάστησης, ωστόσο η περασμένη χρονιά ήταν από τις θερμότερες που έχουν καταγραφεί στην Καλιφόρνια, «στεγνώνοντας» αυτή τη βλάστηση και οδηγώντας σε μια ξαφνική ξηρασία η οποία εξαπλώθηκε στα τέλη Δεκεμβρίου στο σχεδόν 32% της Πολιτείας. Λίγο αργότερα έπληξαν οι πρωτοφανείς πυρκαγιές, με ανέμους που έφταναν τα 160 χιλιόμετρα την ώρα, αφήνοντας πίσω δεκάδες νεκρούς και ζημιές πάνω από 250 δισ. δολάρια.

Ήταν μια τραγική «υπενθύμιση» για την ύπαρξη της κλιματικής αλλαγής λίγες ημέρες μόλις πριν από την ορκωμοσία του Τραμπ.
Ήταν ταυτόχρονα όμως και ένα παράδειγμα του πώς όλοι αυτοί οι παράγοντες μπορούν να λειτουργήσουν μαζί –μια ευθυγράμμιση των καιρικών φαινομένων-, για να επιδεινώσουν τους κινδύνους που αντιμετωπίζουμε.

Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του ευρωπαϊκού παρατηρητηρίου «Κοπέρνικος» και του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού, το 2024 η Ευρώπη αντιμετώπισε τις πιο εκτεταμένες πλημμύρες που έχουν καταγραφεί στην ήπειρο από το 2013. Και εξαιτίας αυτών, έχασαν τη ζωή τους τουλάχιστον 335 άνθρωποι ενώ επηρεάστηκαν περισσότεροι από 410.000, με τις ζημιές να ξεπερνούν τα 18 δισ. δολάρια. Οι καταστροφές αυτές, όμως, σημειώθηκαν στη διάρκεια της πιο ζεστής χρονιάς που έχει γνωρίσει όχι μόνο η Ευρώπη, αλλά ολόκληρος ο κόσμος από τότε που διατηρούνται αρχεία. Και καταδεικνύεται ότι ένας πιο ζεστός πλανήτης που απορροφά περισσότερο νερό από την ατμόσφαιρα οδηγεί σε πιο βίαιες βροχοπτώσεις και πλημμύρες.

Επί της ουσίας, το 2024 σχεδόν κάθε μήνα είχαμε μεγάλα πλημμυρικά φαινόμενα σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, ενώ στη ΝΑ Ευρώπη σημειώθηκε το μεγαλύτερης διάρκειας κύμα καύσωνα που έχει καταγραφεί ποτέ. Και τούτο καθώς εδώ, στο «μεγάλο σπίτι μας», η θερμοκρασία αυξάνεται δύο φορές πιο γρήγορα σε σχέση με τον μέσο παγκόσμιο όρο.

Ωστόσο, μόνο οι μισές ευρωπαϊκές πόλεις έχουν καταρτίσει σχέδια προσαρμογής για να αντιμετωπίσουν τα ακραία φαινόμενα.

Προς τον γκρεμό

Παρά τις προειδοποιήσεις των επιστημόνων, η κατανάλωση άνθρακα, του πιο βρόμικου ορυκτού καυσίμου, αυξάνεται σταθερά από το 2020. Το 2024, σύμφωνα με έκθεση του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας, σημειώθηκε νέο ανοδικό ρεκόρ με την καύση 8,77 δισεκατομμυρίων τόνων άνθρακα σε όλο τον κόσμο, με την Κίνα να οδηγεί την κούρσα ακολουθούμενη από την Ινδία.

Και αν το πετρέλαιο σημείωσε πτώση στο μείγμα της ηλεκτροπαραγωγής με ποσοστό κάτω του 30%, η κατανάλωση φυσικού αερίου κατέγραψε τη μεγαλύτερη αύξηση -κατά 2,7% ή 115 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα-, παρά τις κυρώσεις που έχει επιβάλει η Ευρώπη στο ρωσικό αέριο.

Παράλληλα, οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα εξαιτίας της καύσης ορυκτών καυσίμων έσπασαν νέο ρεκόρ το 2024, φτάνοντας στους 37,4 δισεκατομμύρια τόνους. Αν προστεθούν και οι εκπομπές που οφείλονται στις μεταβολές της χρήσης γαιών, συμπεριλαμβανομένης της αποψίλωσης των δασών, το νούμερο εκτιμάται ότι έφτασε στους 41,6 δισεκατομμύρια τόνους.

Θεωρία της Βαθιάς Αλλαγής

Ο ΟΗΕ έχει σημάνει συναγερμό για την επιταχυνόμενη ένταση της κλιματικής κρίσης και τελικά για την πορεία του πλανήτη, με τις προσπάθειές του να φέρνουν μέτρια αποτελέσματα, όπως φάνηκε και από την τελευταία Διάσκεψη για το Κλίμα (COP29) στο Μπακού του Αζερμπαϊτζάν.

Μπορεί να συμφωνήθηκε η σημαντική αύξηση συνεισφοράς των πλούσιων χωρών προς τις αναπτυσσόμενες από 100 δισ. στα 300 δισ. δολάρια ετησίως μέχρι το 2035 για τη χρηματοδότηση της απομάκρυνσης από τα ορυκτά καύσιμα και της επένδυσης σε ΑΠΕ (αιολική και ηλιακή ενέργεια). Ωστόσο, το ποσό αυτό θεωρείται «ευτελές» από πολλές αναπτυσσόμενες χώρες, όπως η Ινδία, έναντι των 1,3 τρισ. δολαρίων τα οποία οι ειδικοί θεωρούν ότι χρειάζονται για να βοηθηθούν οι ίδιες να αντιμετωπίσουν μια κλιματική κρίση στην οποία έχουν συμβάλει ελάχιστα.

Απέναντι σε έναν κόσμο που κυριαρχείται από τις ακραίες αντιθέσεις, την ανισότητα, τη σπατάλη των φυσικών πόρων και τον υπερκαταναλωτισμό, ο ΟΗΕ έχει διακηρύξει εσχάτως τη Θεωρία της Βαθιάς Αλλαγής (Theory of Deep Change), με την οποία καλεί τους πολίτες να κάνουν το μεγάλο βήμα στην αλλαγή της νοοτροπίας και της ζωής τους.

Κατά κάποιον τρόπο, πρόκειται για ένα μανιφέστο που δεν απευθύνεται μόνο στις κυβερνήσεις, αλλά και στις ίδιες τις κοινωνίες που έχουν τη δύναμη να αλλάξουν τα πράγματα με βάση το τρίπτυχο «Επανεξετάστε την ευθύνη – Επαναπροσδιορίστε το μέλλον – Ευθυγραμμιστείτε ξανά με τη φύση».

Γι’ αυτό και στη φετινή «The 2025 Interconnected Disaster Risks Report» διατυπώνεται η έκκληση «να γυρίσουμε σελίδα» τονίζοντας ότι «η ώρα για δράση είναι τώρα», καθώς μέσα από δεκάδες έρευνες του ΟΗΕ και άλλων διεθνών οργανισμών αναδεικνύεται ξεκάθαρα ότι ο χρόνος για δράση όχι μόνο τελειώνει, αλλά βρισκόμαστε στο «και πέντε».

Η ομάδα διεθνών ερευνητών που δημοσίευσε τη νέα έκθεση του ΟΗΕ για την αντιμετώπιση κρίσιμων περιβαλλοντικών απειλών, όπως η υπερθέρμανση του πλανήτη, η πλαστική ρύπανση και η απώλεια βιοποικιλότητας, δήλωσε ευθαρσώς ότι «οδεύουμε προς την καταστροφή». Δηλαδή αλλάζουμε ή βουλιάζουμε…

Η έκθεση εξετάζει θεμελιώδεις αλλαγές που μπορούμε να κάνουμε στις κοινωνίες μας εκκινώντας από την παραδοχή ότι γνωρίζουμε τι πρέπει να κάνουμε και επικεντρώνοντας στα αίτια του γιατί δεν το κάνουμε.

Η Θεωρία της Βαθιάς Αλλαγής διαχωρίζει τα συστήματα σε τέσσερα επίπεδα: αποτελέσματα, δομές, στόχους και υποθέσεις. Αν σκεφτούμε αυτά τα συστήματα σαν ένα δέντρο, είναι στο χέρι μας αν αυτό θα παραμείνει αποψιλωμένο και ξερό ή, με τη συλλογική κινητοποίηση, θα ανθίσει.

Ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια στην αλλαγή είναι η πεποίθηση ότι τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει. Η αλλαγή, κατά την έκθεση, θα συναντήσει την αντίσταση εκείνων που θέλουν να κρατήσουν το τρέχον σύστημα όπως είναι προς εξυπηρέτηση βραχυπρόθεσμων οικονομικών και πολιτικών κερδών.

Το θετικό παράδειγμα

Ωστόσο, αυτό που κάποτε μπορεί να φαινόταν ένα ανέφικτο ουτοπικό όνειρο είναι δυνατόν να γίνει πραγματικότητα. Το παράδειγμα του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ, που εγκρίθηκε το 1987 για να ρυθμίσει την παραγωγή και κατανάλωση 100 ουσιών που καταστρέφουν το όζον, είναι χαρακτηριστικό. Θεωρείται η πιο επιτυχημένη διεθνής περιβαλλοντική συνθήκη στην Ιστορία και ένα μοντέλο συνεργασίας για την από κοινού αντιμετώπιση μιας παγκόσμιας πρόκλησης. Σήμερα έχει επικυρωθεί από 197 χώρες και έχει οδηγήσει σε σταθερή βελτίωση, με το στρώμα του όζοντος να εκτιμάται ότι θα ανακάμψει πλήρως έως το 2066.

Στο επίκεντρο της φιλοσοφίας που διέπει τη Θεωρία της Βαθιάς Αλλαγής βρίσκονται τα συμφέροντα των μελλοντικών γενιών, καθώς αυτές θα αντιμετωπίσουν τις συνέπειες των σημερινών επιλογών. Η προσέγγιση αυτή παρατηρείται στη Φινλανδία, όπου έχει συγκροτηθεί Επιτροπή για το Μέλλον (Committee for the Future) που ασχολείται με μελλοντικά προβλήματα και ευκαιρίες. Παρόμοιες επιτροπές λειτουργούν και σε άλλα μέρη όπως η Χιλή, η Ισλανδία και οι Φιλιππίνες.

Με βάση αυτά, αναδεικνύονται ορισμένες αρχές και στοιχεία. Τα δάση, για παράδειγμα, τα οποία αποψιλώνονται με ταχείς ρυθμούς, είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση βιοποικιλότητας και ευημερίας. Εκτιμάται ότι απορροφούν 7,6 δισεκατομμύρια τόνους διοξειδίου του άνθρακα ετησίως, 1,5 φορά τις ετήσιες εκπομπές των ΗΠΑ. Παρ’ όλα αυτά, νέες μελέτες δείχνουν ότι μόνο το 6% του παγκόσμιου άνθρακα αποθηκεύεται πλέον εκεί, με τη μείωση της απορροφητικής ικανότητάς τους να αποδίδεται στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και σε ανθρώπινες παρεμβάσεις όπως ξηρασία, πυρκαγιές και αποψίλωση.

Η επένδυση σε Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, όπως η αιολική και η ηλιακή, είναι η πιο ξεκάθαρη και πιο βιώσιμη πορεία προς τα εμπρός. Ενδεικτικά, αναφέρεται ότι μόνο οι υποδομές αιολικής ενέργειας έχουν οδηγήσει στην αποφυγή 830 εκατομμυρίων τόνων εκπομπών άνθρακα ετησίως από το 2019.

Σκουπίδια και ανισότητες

Ένα άλλο ζήτημα που θίγεται είναι ο καταναλωτισμός και η πεποίθηση ότι τα όλο και περισσότερα αγαθά είναι απαραίτητα για την ευτυχία και την ευημερία.

Αυτό οδηγεί και στην υπερσυσσώρευση αποβλήτων και απορριμμάτων, με τη διαχείρισή τους να αποτελεί πλέον δύσκολο γρίφο. Με βάση την κυρίαρχη λογική, όμως, «δίνουμε προτεραιότητα στα δικά μας οφέλη, ενώ είμαστε πρόθυμοι να δεχτούμε επιπτώσεις αλλού». Ενα παράδειγμα είναι η εξαγωγή πλαστικών απορριμμάτων, με το 74% να αποστέλλεται στην Ασία, συχνά σε μέρη που δεν είναι κατάλληλα εξοπλισμένα.

Αν και ο κόσμος είναι ένα κοινό σπίτι για περισσότερους από 8 δισεκατομμύρια ανθρώπους, οι πόροι και οι ευκαιρίες κατανέμονται άνισα. Αυτή η διαφορά επεκτείνεται στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και στο πώς γίνονται αισθητές οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, με τα πιο σκληρά βάρη να πέφτουν σε αυτούς που είναι λιγότερο υπεύθυνοι. Έτσι, ενώ οι πιο φτωχοί, ο μισός παγκόσμιος πληθυσμός, εκπέμπουν μόνο το 12% των εκπομπών άνθρακα, θα υποστούν το 75% των αναμενόμενων απωλειών εισοδήματος λόγω της κλιματικής αλλαγής.

«Αποικιοκρατία άνθρακα»

Η αντιστάθμιση άνθρακα είναι ένα άλλο παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο οι επιπτώσεις μετατοπίζονται. Μέσω αντισταθμίσεων χώρες, επιχειρήσεις ή ιδιώτες επενδύουν σε έργα μείωσης των εκπομπών άνθρακα, όπως η διατήρηση των δασών ή η δενδροφύτευση, για να αντισταθμίσουν τις δικές τους εκπομπές.

Περίπου το 93% των αντισταθμίσεων χρησιμοποιείται από τις 50 κορυφαίες εταιρείες, με τον στόχο του net zero (καθαρό μηδέν) να εφαρμόζεται σε χώρες με χαμηλότερο εισόδημα, όπως η Ινδονησία, η Κολομβία και το Περού. Ωστόσο, η αντιστάθμιση συχνά μετατοπίζει τις επιπτώσεις σε αυτές τις χώρες, μια πρακτική που ονομάζεται «αποικιοκρατία άνθρακα». Στην Ουγκάντα, για παράδειγμα, έργα αντιστάθμισης δασών έχουν εκτοπίσει ανθρώπους από τα σπίτια τους ή τα παραδοσιακά εδάφη οδηγώντας σε αυξημένες συγκρούσεις και βία.

Η έκθεση δείχνει, ακόμη, ότι πολλά από τα σημερινά έργα βιωσιμότητας είναι επιφανειακά επειδή επικεντρώνονται σε μικρές αλλαγές εντός του συστήματος χωρίς να αλλάζουν το ίδιο το σύστημα. Ενα χαρακτηριστικό θέμα είναι η ανακύκλωση, η οποία είναι πολύτιμη, αλλά δεν φτάνει στο βασικό ζήτημα του γιατί παράγονται τόσα πολλά απόβλητα.

Ασφαλώς, θα χρειαστούν ευρύτερες κοινωνικές αλλαγές για την επίτευξη ενός τρόπου ζωής με μηδενικά απόβλητα.
«Συνειδητοποιώντας ότι οι πόροι είναι περιορισμένοι τέτοιες αλλαγές είναι απαραίτητες για να διατηρήσουμε τον πλανήτη υγιή και βιώσιμο για όλους», επισημαίνεται στην έκθεση.

Όσο ο πλανήτης υπερθερμαίνεται, τα σύνθετα καιρικά φαινόμενα πρόκειται να προκαλούν ακόμη μεγαλύτερο όλεθρο. Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε πέρυσι στο «Nature» προέβλεψε ότι οι κλιματικές ζημιές θα μπορούσαν να κοστίσουν στην παγκόσμια οικονομία 38 τρισ. δολάρια ετησίως μέχρι τα μέσα του αιώνα.

Διαβάστε ακόμη

Retire: Η καινοτόμος εταιρεία από τη Δράμα που ανακυκλώνει χιλιάδες τόνους παλαιών ελαστικών (pics)

Tι θα παρουσιάσει ο Κυριάκος Μητσοτάκης στη ΔΕΘ τον Σεπτέμβριο – Οι 5 άξονες για φοροελαφρύνσεις

Αγγελος Καρακώστας: «Ο Πειραιάς δεν είναι πια περιφερειακό λιμάνι – Είναι κόμβος παγκόσμιας σημασίας»

Για όλες τις υπόλοιπες ειδήσεις της επικαιρότητας μπορείτε να επισκεφτείτε το Πρώτο Θέμα